ایران کد چیست؟
نظام ملی طبقه‌بندی کالا و شناسه خدمات ایران (ایران کد)، چهارچوبی برای رتبه بندی اطلاعات است، داده ای که پایه زنجیره تأمین را در حوزه کالا و خدمات تحت کنترل خود درآورده و به دستگاه های متقاضی داده، اطلاعات استاندارد شده ارائه می نماید. این سامانه اطلاعاتی با استفاده از ابزارهای خبره طبقه بندی حرفه ای و کدگذاری انواع محصولات (کالا و خدمات)، توانسته با روشهای کدگذاری، زبان مشترک و مفاهیم یکسانی در سطح کشور ایجاد کند و همه اطلاعات مهم کالاها و خدمات از قبیل مرجع عرضه کننده، استانداردهای ملی و بین‌المللی، مشخصات فنی و … را ثبت، ذخیره و پس از ساماندهی و منتشر کند. ایران کد همه اطلاعات را به صورت استاندارد یکجا در اختیار مصرف کننده گان می گذارد.
تاریخچه ایران کد
ایران‌کد در واقع فرزند سماپل (سیستم مدیریت اطلاعات پایه لجستیک) است، که بیش از ۱۰ سال توسط لجستیک سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به مدیریت مهندس پاسدار احمد غلامزاده و به منظور سازماندهی اقلام و مدیریت موجودی در انبارهای سپاه در آمادگاه‌های سراسر کشور پیاده‌سازی شده بود، این سامانه فعالیت خود را از سال ۱۳۸۵ برای طبقه‌بندی کالاهای موجود در چرخه کالای کشور شروع کرد.
با توجه به تنوع اقلام موجود در سطح ملی و نیازهای اطلاعاتی متفاوت در این حوزه، از نظام‌های طبقه‌بندی خاص که در صنایع مختلف به‌کار گرفته شده بود، نظام فعلی ملی طبقه‌بندی و کدگذاری کالا و خدمات کشور شکل گرفت. ایران‌کد، نظامی مبتنی بر اصول علمی طبقه‌بندی و توصیف کالاست که به صورت تجربی و با هدفی بزرگ برای شناسایی کالاها و خدمات کشور شکل گرفته است.
اهداف ایران کد
- تولید و مدیریت زبانی مشترک و ساده برای شناسایی اقلام.
- افزایش سرعت و اطمینان در تبادل اطلاعات محصولات و دسترسی به آن.
- فراهم آوردن آمار و اطلاعات لازم جهت تصمیمگیری، برنامه ریزی و سیاستگذاری.
- کمک به ایجاد سامانه اطلاع رسانی یکپارچه در سطح ملّی مانند شبکه اطلاع رسانی بازرگانی.
- افزایش سرعت در طراحی سیستم های طبقه بندی و کدگذاری، برای سازمانها و شرکتهایی که حتی در آینده شکل می گیرند.
- جلوگیری از موازی کاری در تهیه و ثبت اطلاعات مشابه.
استانداردسازی اطلاعات
در هر زنجیره تأمین باید زیرساخت‌های مختلفی یکپارچه شوند (چه سخت‌افزاری و چه نرم افزاری) و یک استاندارد مشترک برای تبادل داده ها وجود داشته باشد تا طرفین مبادله بتوانند برای تراکنش‌های تجاری خود با اطمینان کامل و سادگی هرچه تمام از فناوری اطلاعات بهره مند شوند. استانداردسازی، تشکیل و توسعه ساختار برای توصیفات محصولات کاری مهم در تجارت الکترونیکی می باشد به ویژه در تجارت کسب وکار به کسب وکار یا B2B.
سپس طرف‌های دگیر می توانند با یکدیگربه گونه‌ای ارتباط برقرار کنند که مشتریان محصول مورد نظر خود را به راحتی پیدا کنند. توصیف محصول، همراه با اطلاعات فروشنده، تولید کننده، زمان تحویل و تأخیر آن و دیگر اطلاعات مرتبط از اجزای مهم تشکیل دهنده کاتالوگ الکترونیکی کالا و خدمات است. به ترکیب این اجزا ساختار کاتالوگ الکترونیکی یا E-Catalog گفته می‌شود. هنگامی که طرف‌های تجاری با هم مبادله ای انجام می‌دهند باید ساختار کاتالوگ‌های ایشان با هم همخوان باشد. همچنین خریدار و فروشنده برای خواندن و پردازش مدارک تجاری یکدیگر نیاز به یک زبان تجاری مشترک دارند. وقتی که استاندارد واحدی برای شکل دهی به اطلاعات تبادل شده وجود نداشته باشد، توصیف محصولات باید طبقه‌بندی، طبقه‌بندی مجدد، توصیف و توصیف مجدد شود تا مشتری بتوانند از آنها استفاده کنند. به ویژه هنگامی که تبادل اطلاعات به صورت سیستمس انجام گیرد تبدیل اطلاعات باید متناسب با ساختار سیستم‌های دو طرف باشد.
استانداردسازی داده‌ها به صورت پروسه دستیابی به تفاهم بر روی تعاریف مشترک داده‌ها، چارچوب‌ها، شکل نمایش و ساختار همه لایه‌های داده و عناصر داده تعریف شده. استانداردسازی داده‌ها اولین قدم برای اطمینان از اشتراک‌گذاری داده‌ها به شکل صحیح است. یک استاندارد داده، چارچوب و تعریف مورد توافق همه برای داده‌های مشترک می باشد. استاندارد داده سازگاری تبادل اطلاعات را افزایش، تکرر اطلاعات را کاهش و کارایی تبادل و گردآوری داده‌ها را بهبود می‌بخشد.
از اینرو و به طور معمول، اهداف استانداردسازی به شرح زیر است:
- به اشتراک‌گذاری داده: استانداردسازی داده‌ها، نیاز به ترجمه را حذف و انتقال داده‌ها میان پایگاه‌های داده‌های مختلف را تسهیل می نماید، به اشتراک گذاری داده‌ها را ممکن و هزینه آن را کاهش می‌دهد.
- دستیابی به داده مورد اعتماد: داده استاندارد شده دارای معنای مشخص و چارچوب اطلاعاتی مرتبط و روشن می باشد، از این رو احتمال آن که سیستم اطلاعات را چند بار به صورت تکراری دریافت کرده و هربار پاسخی متفاوت را ارائه دهد از بین می رود، همچنین احتمال آن که سیستم‌های یکپارچه شده پاسخ‌های متفاوتی را در قبال یک داده داشته باشند را نیز به حداقل می رساند.
- استفاده از داده‌های دارای تعریف یکسان: داده‌ها با تعریف مشترک و یکسان جایگزین تعاریف متفاوت در هر سیستم می‌شود. بنابراین داده‌ها در سیستم‌های مختلف کاربرد مشابه خواهند داشت.
- حذف تکرار: با استاندارد سازی داده‌ها، داده ای که به اشکال مشابه بارها و بارها ذخیره می‌شدند جای خود را به یک داده استاندارد شده می‌دهند که فقط یک بار و آن هم یک جا در سیستم نگهداری می‌شود.
- یکپارچه‌سازی عملیات: استاندارد سازی داده‌ها به یک پارچگی عملیات کسب وکارهای مختلف در جوامع مختلف کمک می‌کند و با فراهم کردن داده ای قابل اطمینان و غیر تکراری تصمیم گیری را تسهیل و تسریع می‌کند.
خدمات ایران‌کد
صدور کد ملّی کالا (ایران کد)
ایران‌کد برای هر کالایی که در سطح کشور عرضه می‌شود صرفا بر اساس اطلاعات خود اظهاری عرضه کننده آن کالا، یک کد شانزده رقمی صادر نموده و شناسنامه الکترونیکی آن کالا را در قالب کاتالوگ الکترونیکی منتشر می‌کند. در این نظام با استفاده از روالهای استاندارد به ویژه ابزار طبقه بندی و کدگذاری حرفه ای کالاها و خدمات، زبان مشترک و مفاهیمی همسان در سطح ملی ایجاد کرده و کلیه اطلاعات لازم و مهم کالا و خدمات از قبیل منابع عرضه کننده، مشخصات فنی، استانداردهای ملی و بین‌المللی متناظر و … ثبت، ذخیره و پس از ساماندهی و منتشر می نماید.
خدمات سازمان GS1 در ایران
مرکز شماره گذاری کالا و خدمات ایران به عنوان نماینده رسمی GS1 بین الملل در ایران، خدمات ارائه کدهای GTIN را که برای سیستم‌های خرده فروشی بیشترین کاربرد را دارد، بر عهده دارد. به این ترتیب، شخصی که برای محصولات خود (تولیدی یا وارداتی) نیازمند دریافت این کد می باشد (جهت ارائه به سامانه ستاد، شرکت نفت، ذیحساب و …) لازم است نخست به عضویت نظام ملی طبقه بندی کالا و شناسه خدمات – ایران کد در آمده سپس با توجه دریافت کد عضویت می تواند برای هر کد ملّی ثبت شده در سیستم، کد GTIN را نیز به صورت بین المللی دریافت نماید.
کد ملی کالا و خدمات
نظام ملی طبقه بندی کالا و شناسه خدمات (ایران کد) با کمک کد ملی کالا و خدمات، وسیله ای برای شناسایی و ایجاد ارتباط بین بنگاه‌ها در روانسازی فرآیندهای زنجیره تأمین کالاها و خدمات فراهم آورده است. شناسایی محصول در فرآیندهای کسب و کار از نیازهای پایه ای به شماره می رود. بسته به نیاز در هر مرحله از فرآیندهای کسب و کار به کالای در حال مبادله یا مبادله شده اشاره می‌شود و بسیاری تصمیمات بر اساس شناخت حاصل شده از محصول لحاظ می‌گردد.
همان طور که در شکل زیر دیده می شود، ساختار کد ملّی کالا دارای سه بخش اصلی می باشد. بخش اول کلید کد است که مشتمل بر ۷ رقم بوده و جایگاه محصول را در ساختار طبقه‌بندی در ایران و ایران کد نشان می دهد. بخش دوم مشتمل بر ۵ رقم است و شماره سریال مرجع عرضه را در بر می گیرد. بخش سوم، سریال یا شمارنده است که هر یک از کالاهای مرجع عرضه کننده می باشد که شامل بر ۴ رقم می باشد. هر یک از ارقام کد ملّی کالا می‌تواند از صفر تا نه متغییر باشد و در صورتی که برای مثال شماره سریال کالاهای یک تولید کننده به علّت تنوع بالا به بیش از ۱۰۰۰۰ برسد، امکان استفاده از حروف نیز وجود خواهد داشت. شکل ۶-۲ مثالی است از یک کد ملّی که برای انبردست تعریف شده است.
ساختار طبقه بندی کالا
کاتالوگ الکترونیکی ایران‌کد
کاتالوگ الکترونیکی ایران‌کد سندی الکترونیکی است که مشخصات فنی بر گرفته از اطلاعات پایه هر محصول را بر مبنای اطلاعات استاندارد ایران‌کد نمایش می دهد. در پورتال ایران‌کد، برای هر محصول یک برگه اختصاصی به نام کاتالوگ الکترونیکی آن محصول وجود دارد که در آن اطلاعات مربوط به کالا یا خدمت ذکر شده است. این اطلاعات شامل کدملی (ایران کد) و بارکد بین المللی GS1 کالا یا خدمت، اطلاعات مبنای آن محصول از جمله تامین کننده، کدهای سیستم‌های بین المللی متناظر و مشخصات فنی آن است.
مفاهیم فنی ایران‌کد
نام پایه تکمیلی
اسمی که مشخصات طیفی از اقلام را بر اساس ردیفی از ساختار طبقه بندی در بر گرفته و طبق آن می‌توان به نام مصوب کالا رسید.
کلیدکد
کدی است که به جایگاه نام پایه تکمیلی در ساختار طبقه‌بندی ایران کد اختصاص داده شده. این کد حداقل سه رقم و حداکثرهفت رقم دارد.
الگوی وصف نام محصول
به ترتیب قرار گرفتن نام و مشخصات فنی هر قلم کالا یا خدمات که برای معرفی آن در نظر گرفته شده، الگوی وصف محصول گفته می‌شود.
ایران کد و مصوبه‌های هیأت دولت
در چند سال اخیر قوانین تاثیر گذاری در جهت گسترش ایران‌کد به صورت مصوبه های هیأت وزیران و آیین نامه‌های دولتی به تصویب رسیده است. برخی از این موارد به شرح زیر است:
مصوبه های ستاد پشتیبانی برنامه تنظیم بازار مورخ ۲۸/۰۲/۱۳۷۴
طبق این مصوبه کلیه شرکتهای تولیدی موظفند طبق آیین نامه تنظیمی وزارت بازرگانی (وزارت صنعت، معدن و تجارت کنونی) برای کالاهای تولیدی خود، شماره ملی کالا را دریافت کرده و آن در مبادلات خود ذکر و در صورت نیاز روی محصول درج کنند.
مصوبه ایجاد و گسترش نظام ملی طبقه بندی کالا و شناسه خدمات و الزام همکاری سازمانها و نهادها، مورخ ۱۸/۰۹/۱۳۸۵.
این وزارتخانه موظف است نسبت به ایجاد و توسعه نظام ملی طبقه بندی کالا و شناسه خدمات (شامل تامین و توسعه بستر اطلاعاتی زنجیره تامین ملی کالا، استانداردها، روشها، ابزارها و دستورالعمل های طبقه بندی و کدگذاری کالا جهت دستیابی به زبان مشترک ملی کالا و اطلاعات پایگاه مرکزی داده‌ها و نیز تامین ساز و کار لازم برای طبقه بندی و کدگذاری خدمات برای رسیدن به درگاه (پورتال) اطلاع رسانی ملی کالا و خدمات irancode، اقدام نماید.
آئین نامه اجرایی نظام ملی طبقه بندی و خدمات شناسه کالا و خدمات مورخ ۱۱/۰۲/۱۳۸۶.
به موجب این آیین نامه از ابتدای سال ۱۳۸۸ همه دستگاههای دولتی مکلف شدند در خریدهای بزرگ و متوسط خود، تنها کالاهایی را خریداری کنند که دارای کد ملی (ایران کد) ثبت شده در پرتال ملی اطلاع رسانی باشند.
آئین نامه نظام توزیع کالاها و خدمات و صدور مجوزها، مورخ ۰۹/۱۱/۱۳۸۷.
طی این آیین نامه صدور انواع جواز یا پروانه و ارائه خدمات دولتی برای واحدهای تولیدی منوط به عضویت در ایران کد شد و نیز شرکتهای پخش موظف شدند فقط کالاهای دارای ایران‌کد را توزیع و پخش کنند. همچنین وزارت امور اقتصادی و دارایی موظف شد در نظام مالیاتی از ایران‌کد به عنوان سیستم پایه شناسایی کالا بهره بگیرد.
اعلام معافیت ۱۰ درصدی در هزینه کارمزد ثبت سفارش برای بازرگانان، مورخ ۲۲/۰۷/۱۳۸۷.
تمدید معافیت ۱۰ درصدی در هزینه کارمزد ثبت سفارش ۰۹/۱۰/۱۳۸۸.
مصوبه الزام دستگاه های دولتی به خریدهای بزرگ و متوسط با قید ایران کد مورخ ۰۲/۰۴/۱۳۸۸.
تمدید الزام دستگاه های دولتی به خریدهای بزرگ و متوسط با ایران کد از ابتدای ۱۳۸۹، مورخ ۰۳/۰۵/۱۳۸۹.
مصوبه تطبیق فرآیند کاری دستگاههای اجرایی با استانداردهای اطلاعاتی ایران‌کد مورخ ۱۵/۱۰/۱۳۸۸.
به موجب این مصوبه دستگاههای اجرایی موکلف شدند فرایندهای خود را با استانداردهای ایران‌کد هماهنگ کرده و در صورت ضرورت، لوایح اعتبارات لازم را در بودجه سنواتی پیش‌بینی کنند.
مصوبه کارگروه کنترل بازار در خصوص الزامی کردن درج ایران‌کد برای کلیه کالاهای وارداتی مورخ ۲۵/۰۸/۱۳۸۹.
تمدید معافیت ۱۰ درصدی در هزینه کارمزد ثبت سفارش مورخ ۱۸/۰۳/۱۳۹۰.
قانون برنامه چهارم توسعه
ایران کد و قانون برنامه چهارم توسعه
در متن ماده ۳۳ قانون برنامه چهارم توسعه کشور، برای تحقق اهداف «نوسازی و تسهیل تجارت، افزایش سهم کشور در تجارت بین‌المللی، توسعه صادرات کالای غیرنفتی و خدمات، تقویت توان رقابتی محصولات ایرانی در بازارهای بین‌المللی و به منظور توسعه کاربردهای فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در اقتصاد، بازرگانی و تجارت به شکل سند ملّی تجارت کشور» برخی از تکالیف دولت، به شرح زیر تعیین شده که به برخی از خدمات و ابزارهای کاربردی ایران‌کد اشاره نموده است:
- به روز کردن پایگاه ها و مراکز اطلاع رسانی و ارائه خدمات دستگاه ]ای مربوطه در بستر اینترنت و اینترانت.
- انجام مناقصه‌ها، مزایده‌ها و مسابقه‌های خرید و فروش کالا و خدمات و عملّیات مالی- اعتباری در بستر اینترنت و شبکه‌های اطلاع‌رسانی
- کمک ایجاد بازارهای مجازی
- جلوگیری از موازی کاری در طراحی سیستم های طبقه بندی وانجام فعالیت های تدارکاتی و معاملاتی در قالب تجارت الکترونیکی از سال دوم برنامه به بعد.
تبصره: قوه قضاییه مکلف است شعبه یا شعبی از دادگاه ها را برای بررسی جرایم الکترونیکی، رایانه ای و نیز جرائم مربوط به تجارت الکترونیکی و تجارت سیار اینترنتی، اختصاص دهد.
قانون برنامه پنجم توسعه
در ماده ۹۳ برنامه پنجم توسعه کشور که به تصویب رسیده با هدف تنظیم مناسب بازار، افزایش سطح رقابت، ارتقای بهره وری سیستم توزیع و شفاف سازی فرآیندهای توزیع محصول، الزاماتی ذکر شده که در حوزه حمایت و توسعه فعالیت‌های ایران‌کد قرار می‌گیرد:
واحدهای پخش کالا در سراسر کشور را ساماندهی نموده و نحوه پخش و توزیع کالاهایی را که فهرست آنها را سالانه وزارت بازرگانی مشخص می‌کند به واحدهای خرده فروشی اعلام می دارد، تنها به ساز و کاری که وزارت بازرگانی تعریف می‌کند محدود کند. واحدهای موضوع این بند موظف به رعایت قانون نظام صنفی کشور و سازوکارهای ابلاغ شده دولت بوده و متخلفین مشمول ماده ۶۱ قانون نظام صنفی خواهند شد.
توسعه نظام ملّی طبقه بندی کالا و شناسه خدمات (ایران‌کد) به منظور ایجاد نظام منسجم و یکپارچه برای تبادل اطلاعات مربوط به محصولات مختلف، و مکلف کردن کلیه عرضه کنندگان کالا و خدمات به دریافت و بروز کردن اطلاعات این کد و موظف کردن دستگاه های اجرایی ذیربط به استفاده از آن.
برنامه جامع توسعه تجارت الکترونیکی
هیأت وزیران در سال ۱۳۸۴ بنا به پیشنهاد وزارت بازرگانی سابق و در اجرای قانون تجارت الکترونیکی و ماده ۳۴ قانون چهارم توسعه اقتصادی کشور، اجتماعی و فرهنگی، برنامه جامع تجارت الکترونیکی را تصویب کرد. در این برنامه برخی از تکالیف این وزارت خانه برای تحقق اهداف این برنامه ذکر شده است که در حوزه فعالیت‌های ایران‌کد قرار دارد. متن مواد ۱۱، ۲۸ و ۴۰ این برنامه به این موضوع اختصاص یافته که در زیر، آورده شده است:
ماده ۱۱: وزارت بازرگانی مکلف است استانداردهای موضوع بند ط ماده ۳۳ قانون برنامه‌ی چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور در حوزه‌های امنیت سیستم‌های کاربردی تجارت الکترونیکی، فرآیندهای محیط تجاری، تبادل اسناد، واسط های اطلاع رسانی، پیغام، شماره گذاری محصولات را تا پایان مهرماه سال ۱۳۸۴ تدوین و ابلاغ کند.
ماده ۲۸: وزارت بازرگانی موظف است با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به منظور گردآوری و پردازش سیستم های اطلاع رسانی کاربردی تجارت الکترونیکی مانند شبکه جامع اطلاع رسانی بازرگانی کشور و نقطه تجاری و ارایه خدمات اصلی پشتیبانی تجارت الکترونیکی مانند کتابخانه ملّی، فرآیندهای تجاری مشترک و میزبانی پایگاه های وب ویژه تجارت الکترونیکی نسبت به ایجاد مرکزداده (Data Center) بخش بازرگانی و تجارت الکترونیکی کشور حداکثر تا پایان شهریور ماه سال ۱۳۸۵ اقدام کند.
ماده ۴۰: وزارت بازرگانی مکلف است در چارچوب استانداردهای مصوب شده تجارت الکترونیکی کشور، پرتال اصناف را تا پایان شهریور سال ۱۳۸۵ راه اندازی و شبکه یکپارچه بازرگانی کشور را از طریق یکپارچه سازی فعالیت‌های اطلاع رسانی و گسترش بازارهای داد و ستد الکترونیکی مبتنی بر فناوری خدمات شبکه نوسازی کند.